ESKİ ABD Başkanı Donald Trump döneminde başlayan ticaret savaşı, onu izleyen pandemi ve Ukrayna işgali, şirketlerin Çin’e bakışını değiştirdi. Dev şirketler üretimlerini alternatif destinasyonlara kaydırmaya başlarken, anketler yenilerinin yolda olduğuna işaret ediyor. ABD-Çin arasında tansiyon yükseldikçe şirket genel merkezlerinde taşınma
telaşı da artıyor.
YÖNETİCİLER NE DİYOR
1800’den fazla şirketi temsil eden Çin’de kurulu Avrupa Ticaret Odası anketine göre, üyelerin dörtte biri yatırımlarını başka ülkelere kaydırmayı düşünüyor. Şirket yöneticilerinin yüzde 50’si Çin’deki iş ortamının giderek daha politize olduğunu, yüzde 33’ü de Ukrayna savaşı sonrası yatırım cazibesini yitirdiğini söylüyor.
Çin’de iş yapan ABD’li 1000 şirketin üye olduğu Amerikan Ticaret Odası’nın 2023 raporunda bulgular benzer. “Taşınma niyetimiz yok” diyenlerin oranı üç yılda yüzde 83’ten yüzde 74’e gerilerken, firmaların yüzde 24’ü taşınmak istediklerini ya da bunu zaten yaptıklarını bildirmiş. Bugün şirketlerin sadece yüzde 45’i Çin’i ilk üç yatırım destinasyonu içinde görüyor, savaş öncesi bu yüzde 60’tı.
İngiltere merkezli sigorta şirketi WTW’nin dünya çapında 50 şirket yöneticisinin katılımıyla yaptığı anket Çin’e dair kaygıları yansıtıyor. Batı ile Çin arasında ekonomik ayrışmanın artarak süreceğini düşünenlerin oranı 2022’de yüzde 10’lardan bu yılki ankette yüzde 40’ın üzerine fırladı.
KAYGININ SEBEBİ NE
Çin’e bağımlılık, COVID-19 döneminde ABD’de İncil kâğıdından ilaç şişesine çok çeşitli ürünlerin kıtlığına yol açtı. Yan etkisi uzun süren Çin kaynaklı tedarik sorunları tüm dünyada enflasyonu körükledi. Ancak lojistik gerekçelerden çok, şirket yöneticileri için bir numaralı sorun Washington-Pekin arasında artan politik tansiyon.
Ukrayna işgali Avrupa’nın enerjide Rusya’ya bağımlılığının sakıncalarını gözler önüne sererken, Tayvan konusunda giderek artan tonda “askeri seçenek” mesajları veren Pekin’e alternatif aranıyor. Hong Kong ve Uygur’da yaşanan insan hakları ihlalleri de bir dizi Batı yaptırımını tetikledi. Şirketler buna benzer riskleri daha fazla göze almak istemiyor.
ÜRETİM NEREYE KAYIYOR
Çin’e dair olumsuz tutumun en önemli kazananı şu ana kadar Vietnam oldu. Samsung, Apple, Adidas, Hasbro ve Microsoft gibi dev şirketler, 100 milyon nüfuslu ülkede çoktan fabrika kurup üretime başladı. Öne çıkan bir diğer aday da Çin’in bölgesel rakibi Hindistan. Buraya giden en önemli yatırım Apple’ın yeni iPhone fabrikası olmuştu. Amazon da bazı ürünlerini burada üretiyor. Ucuz işgücü sağlayan Bangladeş ve Malezya, özellikle tekstil üretiminde Çin’e alternatif oluyor.
DARALMA GÖSTERDİ
Çin’de imalat sektörü üst üste iki ay daralırken, yıllık tüketici fiyatı artışı sıfıra yakın oldu. COVID-19 sonrası Çin ekonomisinin sağlığına dair kaygıları yansıtan mayıs verileri üzerine önceki gün faizi yüzde 1.9’a düşürdü.
